Definicje i terminy

Adopcja (przysposobienie)

Przysposobienie dziecka, zwane adopcją, zostało uregulowane w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jak również w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Adopcja jest najlepszą formą zapewnienia dziecku warunków dla prawidłowego jego rozwoju, oznacza nawiązanie między przysposabiającym a przysposobionym stosunku prawno-rodzinnego, podobnego do stosunku, jaki jest między rodzicami a dzieckiem. Pomiędzy tymi stronami powstają takie same prawa i obowiązki, jakie istnieją pomiędzy dzieckiem a jego naturalnymi rodzicami.

Przesłanki przysposobienia

Przysposobić można osobę tylko dla jej dobra.

Nie jest możliwe adoptowanie dziecka, które osiągnęło pełnoletność.

Przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie (art. 115 § 1 kodeks rodzinny i opiekuńczy).  Artykuł 18 Konstytucji RP określa małżeństwo jako „związek kobiety i mężczyzny". Niedopuszczalna jest zatem adopcja wspólna osób pozostających w związku, który nie jest małżeństwem. Możliwa jest natomiast adopcja przez osobę samotną. 

Przysposobić  mogą osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli ich kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będą należycie wywiązywać się z obowiązków przyspasabiającego.

Przysposobić mogą osoby, które posiadają opinię kwalifikacyjną wystawianą przez ośrodek adopcyjny oraz świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny, chyba że obowiązek ten ich nie dotyczy.

Między przysposabiającym a przysposabianym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku (art. 1141§ 2 k.r.o). Praktycznie przyjmuje się, iż różnica wieku ma odpowiadać powszechnym biologicznym granicom możliwości posiadania potomstwa.

Kandydaci do przysposobienia dziecka mają miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 5 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej). Adopcje związane z przemieszczeniem dziecka poza granice Polski realizowane są przez ośrodki adopcyjne wyznaczone przez Ministra właściwego do spraw rodziny.

Rodzaje adopcji

W Polsce wyróżnia się trzy formy przysposobienia, różniące się natężeniem powstałych więzi rodzinnych i wynikających z nich skutków prawnych. Są to przysposobienie: pełne, całkowite (pełne nierozwiązywalne) i niepełne.

1. Poprzez przysposobienie pełne (art. 121 § 1 ustawy z dnia 25 lutego1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy – Dz.U. z 2012 r., poz. 788, z późn. zm., dalej: kodeks rodzinny i opiekuńczy) dziecko zostaje w pełni włączone do nowej rodziny. Nie tylko między nim i jego nowymi rodzicami powstają więzy analogiczne do takich, które istnieją w rodzinach biologicznych (m.in. Prawo do dziedziczenia, alimentacji). Natomiast relacje prawne łączące dziecko z jego rodziną naturalną ulegają zerwaniu. Orzekana jest w sytuacji, gdy rodzice biologiczni dziecka zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej.

2. Przysposobienie całkowite, określane także jako pełne nierozwiązywalne (jako odmiana przysposobienia pełnego – art. 121 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Takie przysposobienie nie może zostać rozwiązane (art. 1251 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Powstaje ono w przypadku, gdy biologiczni rodzice wyrazili zgodę na adopcję swojego dziecka bez wskazania osób przysposabiających (wyrazili tzw. zgodę blankietową) albo gdy rodzice ci nie żyją lub też są nieznani (np.: pozostawili dziecko w „oknie życia”, porzucili je) i sąd tak postanowi.

3. Przysposobienie niepełne (art. 124 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) powoduje powstanie relacji rodzinnych. Powstające więzi prawne łączą jedynie dziecko i jego nowych rodziców. Ta forma przysposobienia nie powoduje integracji dziecka z krewnymi adoptujących je małżonków. Jest ono nadal związane z biologicznymi krewnymi, np.: z siostrami, braćmi, babciami, dziadkami, ciociami, wujkami. W praktyce ta forma przysposobienia występuje rzadko. Może ulec przekształceniu w przysposobienie pełne, może też zostać rozwiązane pod warunkiem, że nie ucierpi na tym dobro dziecka.

Postepowanie adopcyjne przed sądem

Przysposobienie dokonuje się na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego– wydziału rodzinnego i nieletnich sądu rejonowego na wniosek osoby lub osób (małżonków) przysposabiających (art. 117 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, art. 585 § 1 kodeksu postępowania cywilnego). Wniosek ten powinien być złożony w sądzie opiekuńczym właściwym dla miejsca zamieszkania wnioskodawców lub dziecka (art. 585 § 2 kodeksu postępowania cywilnego). Zgodnie z art. 95 ust. 1 pkt. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wniosek ten jest wolny od opłat sądowych. Wniosek o przysposobienie zazwyczaj zawiera następujące elementy:

– wniosek o adopcję konkretnego dziecka wraz ze stosownymi dokumentami z ośrodka adopcyjnego;

– prośbę o sporządzenie nowego aktu urodzenia dziecka – zmianę tę regulują art. 48 i 49 ustawy prawo o aktach stanu cywilnego;

– wskazanie, czy planowana jest zmiana imienia dziecka, czy też nie, uprawnienie to wynika z art. 122 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego;

– wniosek o ustalenie osobistej styczności z dzieckiem na czas trwania postępowania o przysposobienie – co reguluje art. 1201 § 1 i 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Sąd opiekuńczy orzeka o przysposobieniu po przeprowadzeniu rozprawy, w której uczestniczą wnioskodawcy oraz osoby, których zgoda na przysposobienie jest potrzebna (art. 586 § 1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego). Podczas rozprawy kandydaci na rodziców mogą spodziewać się pytań podobnych do tych, które padały podczas procesu przygotowania w ośrodku adopcyjnym.

Do orzeczenia przysposobienia przysposobienia potrzebna jest zgoda:

− rodziców biologicznych dziecka, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, czyli jest praktycznie niemożliwe (art. 119 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego);

− dziecka, które ukończyło 13 rok życia (art. 118 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego);

− opiekuna prawnego dziecka, który jest ustanawiany w sytuacji, gdy rodzice biologiczni zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, nie żyją lub są nieznani (art. 120 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) lub gdy złożyli oni zgodę blankietową.

Należy jednak zaznaczyć, iż w sytuacjach wyjątkowych, we wszystkich tych przypadkach, sąd może orzec przysposobienie bez ich zgody.

Nie wzywa się na rozprawę rodziców, którzy wyrazili zgodę na przysposobienie ich dziecka w przyszłości bez wskazania osób przysposabiających (art. 586 § 3 kodeksu postępowania cywilnego).

Przed wydaniem orzeczenia o przysposobieniu sąd może także zlecić kuratorowi sądowemu przeprowadzenie wywiadu, z którego uzyska dodatkowe informacje.

W postępowaniu o przysposobienie sąd opiekuńczy bierze pod uwagę:

− opinię kwalifikacyjną ośrodka adopcyjnego oraz świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ten ośrodek;

− sprawozdanie ośrodka adopcyjnego z okresu preadopcji;

− dane z wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez kuratora.

Postanowienie orzekające przysposobienie staje się skuteczne po uprawomocnieniu się.

Po uprawomocnieniu się orzeczenia o przysposobieniu zadaniem rodziców jest:

1. Odebranie z sądu opiekuńczego postanowienia o przysposobieniu.

2. Udanie się po nowy akt urodzenia dziecka do Urzędu Stanu Cywilnego właściwego ze względu na miejsce urodzenia dziecka.

3. Zameldowanie dziecka w Wydziale Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta lub Gminy właściwego ze względu na miejsce swojego stałego zameldowania.

4. Odebranie nowego numeru ewidencji PESEL dla dziecka (pierwotny numer ulega zmianie) w Urzędzie Stanu Cywilnego właściwym ze względu na miejsce zameldowania dziecka.

5. Zgłoszenie dziecka do ubezpieczenia zdrowotnego u płatnika składek, np. pracodawcy, który jest zobowiązany dane te przekazać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.